Hradec Králové. Trzy miliony eksponatów i twierdza

Muzeum Wschodnich Czech w Hradec Králové opowiada też po części historię… Dolnego Śląska. Po shołdowaniu Piastów śląskich, wszedł on bowiem w orbitę historii Królestwa Czech. I iście królewską oprawę dostała historia w muzeum w Hradec Králové. Secesyjny gmach wzorowano na monumentalnych antycznych świątyniach, z ogromnymi posągami, centralną kopułą i „ołtarzem” w holu.

A zrealizowano projekt… skromniejszy. Pierwszy odrzucono, jako zbyt kosztowny, z przesadną dekorację i luksusowy design.

Oba projekty – odrzucony (z 1907 r.) i zrealizowany (w latach 1909-1912) – wykonał Jan Kotĕra, wybitny czeski architekt początku XX w. Muzeum wzniesiono na planie krzyża łacińskiego, na skrzyżowaniu naw zbudowano przeszkloną kopułę, a do wnętrza prowadzi monumentalne wejście, z obu stron którego umieszczono dwie ogromne rzeźby. Przyjmuje się, że pierwsza jest alegorią historii, a druga przemysłu. Trzecia rzeźba, towarzysząca jednej z dwóch pierwszych, wykonana została z brązu i wyobraża zapewne Franciszka Ulricha. Został burmistrzem Hradca Králové młodo, w wieku 36 lat, ale już wówczas wiązano z nim ogromne nadzieje na rozwój miasta. I nie pożałowano wyboru.

Monumentalizm gmachu podkreśla okazała fontanna, usytuowana na wprost fasady, wyznaczają oś symetrii. Fontannę tę wydają się flankować optycznie obie rzeźby na fasadzie nad strefą wejściową. 

Co ciekawe, Kotĕra otrzymał zlecenie na wykonanie projektu, ale na to, co zaproponuje, oczekiwano z mieszanymi uczuciami. Był człowiekiem młodym, zasłynął jako postępowy architekt, więc było wiadome, że jego propozycja będzie nietuzinkowa, ale obawiano się, że będzie… zbyt postępowy. I faktycznie, doszło do spięcia, bowiem Kotĕra zaprojektował asymetryczny obiekt. Otto Wagner, jego nauczycielowi, nie spodobał się, ale Kotĕra postawił na swoim.

Kotĕra wykorzystał m.in. nowy wówczas materiał, jakim był żelbeton, co wiele osób zaskakuje, gdy patrzy na jego fasadę. Wygląda bowiem na otynkowaną, ceglaną budowlę. Gdy powstawała, wokół były puste, niezabudowane przestrzenie, co świadczy o dalekowzroczności urzędników. Już wówczas planowali, że miasto się rozrośnie. Dziś budynek stoi w jego centrum. Pierwotnie w tym miejscu znajdował się jeden z kanałów fortecznych stojącej tu dawniej twierdzy.       

Kotĕra zaprojektował też wyposażenie wnętrz, w duchu funkcjonalizmu: oświetlenie (m.in. wspaniałe secesyjne lampy), meble w gabinecie dyrektora, bibliotekę, drewniane okładziny w sali wykładowej i siedziska firmy Thonet. Dekorację artystyczną na drugim piętrze, pod przeszkloną kopułą, wykonał Jan Preisler. Wszystko to wciąż można oglądać.

W 1995 r. uznano gmach muzeum za narodowy zabytek kultury Czech. Jego powstanie było potrzebą chwili, gdyż gromadzone od 1879 r. zbiory miejskie rozrosły się do tego stopnia, że dotychczasowe siedziby muzeum były niewystarczające. Nowa powstała na zlecenie jego kustosza. Stanęła nad brzegiem Łaby. Obecnie, wraz z kilkoma oddziałami, posiada w swych zasobach aż 3 miliony eksponatów.

W części poświęconej historii miasta prezentowana jest m.in. makieta nieistniejącej już twierdzy Hradec Králové. Na poczesnym miejscu wisi portret cesarzowej Marii Teresy, która była m.in. władczynią Dolnego Śląska, ale krótko. Wkrótce po jej wstąpieniu na tron, król pruski Fryderyk II zaatakował Śląsk i ostatecznie ten region zagarnął. Hradec Králové pozostał we władaniu Habsburgów do 1918 r., gdy powstała Czechosłowacja.

W okresie międzywojennym Hradec Královébył salonem Czechosłowacji, słynął z nowoczesnego wzornictwa, wzniesiono tu wiele nowoczesnych gmachów użyteczności publicznej, dziś uznawanych za wybitne przykłady architektury modernistycznej. Codzienne życie w dawnym Hradec Královéobrazuje ekspozycja z aranżacjami sklepów spożywczego i tekstylnego, apteki i kina. 

Jednym z oddziałów muzeum jest muzeum bitwy w 1866 r. w Chlumie, położone 12 km od Hradec Králové.

Tekst i fot. Marek Perzyński

Na zdjęciu: portret cesarzowej Marii Teresy z 2. poł. XVIII w. Przybliża w Muzeum Czech Wschodnich w Hradec Králové okoliczności budowy w tym mieście twierdzy.