Twierdza Hanička

Tuż przy granicy z Polską, w Górach Orlickich, na wysokości Międzylesia, można zwiedzać wzniesioną przez Czechów tuż przed II wojną światową twierdzę artyleryjską, którą nazwano imieniem dziewczynki – Hanička. W czasie zimnej wojny władze komunistycznej Czechosłowacji przebudowały ją na schron przeciwatomowy. Nagle zaczyna migać czerwone światło, otwierają się ogromne pancerne drzwi. Jedno z najbardziej tajnych miejsc w Układzie Warszawskim staje otworem.   

Budynek wejściowy przypomina zwykły zakład remontowy lub hale magazynowe, nic nie zdradza, że to grupa warowna. Wzniesiona została w latach 1935-1938, okresie, gdy państwo czechosłowackie realizowało zakrojony na wielką skalę plan budowy umocnień na ówczesnym pograniczu z III Rzeszą. Trudno dziś nawet oszacować koszty budowy, były ogromne, prace prowadziły wysokospecjalistyczne czeskie prywatne firmy. Od 1936 r. twierdzę Hanička budowała firma inżyniera Hlavy z Pragi.

Prace budowlane doprowadzono do końca, w ciągu 24 miesięcy wzniesiono wszystkie sześć obiektów naziemnych i ok. 1500 m podziemnych korytarzy, komunikujących te obiekty ze sobą. Powstało coś na kształt podziemnego miasteczka, w którym można było się bronić i atakować. W zamierzeniu zasięg dział miał sięgać aż w okolice dziś polskiego Międzylesia, wówczas niemieckiego Mittelwalde. W sumie zbudowano tutaj trzy schrony przeciwpiechotne, obiekt dla wysuwanej wieży artyleryjskiej i obiekt największy w tym kompleksie – schron artyleryjski.

Niemcy zajęli czeskie Sudety w 1938 r., zanim Czesi zdołali wyposażyć Haničkę w odpowiednie dla tego typu obiektu wojskowego technologie. Wykorzystali twierdzę na przełomie 1939-1940 jako swego rodzaju poligon doświadczalny – prowadzili szeroko zakrojone próby pocisków röchling, sprawdzając ich skuteczność podczas ataku umocnionych obiektów. Wiadomo też, że w budynku wejściowym testowali gaz wybuchowy, ale nie udało się ustalić, kiedy tych testów dokonywali. Ponadto jeden ze schronów przeciwpiechotnych poddali bombardowaniom lotniczym. Zdobyte w ten sposób doświadczenia wykorzystali podczas wojny z Polskę, Francją i Anglią. Wcześniej Francja i Anglia próbowały kupić pokój, zatwierdziły układ monachijski, na mocy którego hitlerowskie Niemcy zagarnęły w 1938 r. czeskie Sudety zamieszkałe przez Niemców.

W 1942 r. wojna toczyła się już na dobre, gdy Niemcy udostępnili Haničkę… turystom. Z tamtego okresu zachowało się podziemne napisy orientacyjne, pierwszy – Ausgang, czyli kierujący do wyjścia, można zobaczyć w budynku wejściowym.

Powojenne wykorzystanie twierdzy można prześledzić od 1969 r., gdy obiektem tym zarządzała ówczesna Miejska Rada Narodowa w Rokytnicy v Orlických horách. W 1975 r. nadzór nad nim przejęło ministerstwo spraw wewnętrznych. Trwała zimna wojna, najwyższe władze komunistyczne państwa czechosłowackiego obawiały się ataku nuklearnego. Dawną twierdzę przebudowano na schron przeciwatomowy. Nie była to samodzielna decyzja, inwestycję przeprowadzono w ramach Układ Warszawskiego, co znaczy, że zgodę na jej realizację musieli wydać Sowieci. Jak podaje folder informacyjny o twierdzy, był to obiekt „z priorytetem kryzysowej łączności na wszystkich poziomach, także w ramach Układu Warszawskiego. Jednocześnie miał on zapewnić kontakt z pracownikami nielegalnego zagranicznego wywiadu”. Innymi słowy – była to placówka wywiadu. W razie kryzysu, długi pobyt pod ziemią umożliwiały własne ujęcie wody z bijącego ze skały źródła, system filtrów powietrza, generatory prądotwórcze i kanalizacja, ścieki odprowadzane są wprost na zewnątrz. Czeski przewodnik pytany o obecną możliwość wykorzystania schronu w razie ewentualnego zagrożenia atomowego (odpukać!), odpowiada, że byłoby to niemożliwe. Instalacje są przestarzałe, urządzeń od dawna nikt nie używał, dziś to tylko muzeum. Obiekt udostępniany jest turystom od 1995 r. Od 2008 r. ma status zabytku kultury. 

Obok grupy warownej Hanička znajduje się utwardzony parking, także dla autokarów. Przeznaczony jest nie tylko dla turystów zwiedzających twierdzę i wyruszających na okoliczne trasy turystyczne Szlaku im. Jiraska (Hanička znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Góry Orlickie). Do Hanički prowadzi wygodna, utwardzona droga.   

Tekst i fot. Anna Kurek-Perzyńska

Pancerne drzwi schronu przeciwatomowe w dawnej twierdzy artyleryjskiej Hanička.