Encyklopedia Dolnoślązaka (32): Karkonosze

Karkonosze – najwyższe górskie pasmo Sudetów i zarazem całych Czech, nazywane dawniej Górami Olbrzymimi (niem. Riesengebirge) [1, s. 2], co oddaje sposób ich postrzegania przez ludzi minionych wieków, o mentalności zawężonej do najbliższej okolicy.

Karkonosze są górami granicznymi – z ok. 650 km kw. powierzchni do strony polskiej należy ok. 185 km kw., pozostała do Czech [2, s. 51]. Granica państwowa przebiega głównym grzbietem Karkonoszy, jest to zarazem dział wodny pomiędzy dorzeczem Odry i Łaby [3, s. 7].

Karkonosze rozciągają się na długości 36 km pomiędzy Przełęczą Szklarską na zachodzie, a Przełęczą Lubawską na południowym wschodzie [1, s. 2].

Najwyższym szczytem Karkonoszy jest Śnieżka (1603 m n.p.m.), będąca jednocześnie najwyższą górą Czech. Do bardziej znanych szczytów po polskiej stronie należą też: Wielki Szyszak (1509 m n.p.m.), Smogornia (1490 m n.p.m.), Łabski Szczyt (1472 m n.p.m.) i Szrenica (1361 m n.p.m.), na której podszczytowy punkt prowadzi wyciąg krzesełkowy [2, s. 51].

Szczyt Śnieżki po polskiej stronie zajmują XVII-w. kaplica św. Wawrzyńca (najwyżej położony w Polsce zabytek sztuki barokowej) i modernistyczny budynek obserwatorium meteorologicznego. Po stronie czeskiej stoi wzniesiony współcześnie futurystyczny obiekt poczty czeskiej – w powszechnej opinii porażający brzydotą [2, s. 51].

Harmonijnie współgrają z krajobrazem w Karkonoszach stare schroniska. Do najbardziej znanych należą: schronisko PTTK „Samotnia” im. Waldemara Siemaszki i „Strzecha Akademicka” [2, s. 51].

Karkonosze to góry o niezwykle ciekawej rzeźbie terenu. Szczególną uwagę zwracają monumentalnych rozmiarów granitowe formacje skalne, urokliwe doliny poprzecinane górskimi wartkimi potokami i przepastne kotły polodowcowe o stromych ścianach, które porastają rzadkie okazy roślin [1, s. 2].

Najbardziej wartościowy przyrodniczo obszar Karkonoszy objęto instytucjonalną ochroną prawną, tworząc w 1959 r. Karkonoski Park Narodowy. Znalazły się w nim m.in. słynne karkonoskie wodospady. [1, s. 2].

Wodospad Kamieńczyka (27 m wysokości) jest najwyższym wodospadem w polskiej części Sudetów [2, s. 51]. Jego niezwykłe walory krajobrazowe wykorzystano jako scenografię baśniowego w klimacie filmu „Opowieści z Narnii” [1, s. 2]. Wraz z drugim wodospadem w Karkonoszach – Szklarki – stanowi samoistny cel turystycznych wędrówek i jest jednym ze źródeł dochodu Karkonoskiego Parku Narodowego, do którego wstęp jest biletowany. Dojście do wodospadu Szklarki zajmuje ok. 10 min. [2, s. 51], do Kamieńczyka – ok. 30 min. W pobliżu obu są schroniska turystyczne.  

Stolicą Karkonoszy i zarazem powiatu jeleniogórskiego jest Jelenia Góra, malowniczo położona w Kotlinie Jeleniogórskiej, otoczona Karkonoszami (od południa), Górami Kaczawskimi (od północy), Rudawami Janowickimi (od wschodu) i Górami Izerskimi (od zachodu). Miastami o szczególnym turystycznym znaczeniu w Karkonoszach są też Szklarska Poręba, Karpacz i Kowary [1, s. 2].

W rejonie Jeleniej Góry rozciąga się słynna Dolina Pałaców i Ogrodów [21, 2], obejmująca m.in. zamek Chojnik i założenia pałacowo-parkowe w Łomnicy, Wojanowie, Karpnikach, Cieplicach i leżącej obecnie w granicach Kowar Ciszycy [2, s. 51]. Miniatury wielu okolicznych rezydencji i największy wykonany dotąd model Karkonoszy – w ciekami wodnymi, formami skalnymi, schroniskami, zabudową Śnieżki i zabudową centrum Karpacza – prezentowane są w Parku Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach, według pomysłu twórcy tego kultowego w Karkonoszach miejsca, Mariana Piaseckiego.      

[1] Karkonosze. Informator turystyczny, publikacja zrealizowana ze środków miast i gmin w ramach Porozumienia o wspólnej promocji: Powiatu Jeleniogórskiego, miast: Jelenia Góra, Karpacz, Kowary, Piechowice, Szklarska Poręba oraz gmin: Mysłakowice, Podgórzyn, Janowice Wielkie, Jeżów Sudecki i Stara Kamienica, br. r. wyd.

[2] Katarzyna Krzemińska: Karkonosze – na długie jesienne spacery, „Nowe Życie”, 10/532, październik 2019.

[3] Tadeusz Steć: Karkonosze. obszar konwencji turystycznej w CSRS, Wydawnictwo „Sport i turystyka”, Warszawa 1962.

Tekst. i fot. Marek Perzyński

wszelkie prawa zastrzeżone